ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ανωνύμου , «Αντίδοτο», τ.24

μέρος πρώτο

Φιλοσοφία του πολιτισμού είναι εκείνη η φιλοσοφική επιστήμη που μελετά , αναλύει και ερμηνεύει το περιεχόμενο, τις αρχές και τα αίτια του φαινομένου του πολιτισμού. Πολιτισμός, στην πιο γενική του έννοια, σημαίνει το σύνολο των πνευματικών και πρακτικών δημιουργικών εκδηλώσεων της συλλογικής ανθρώπινης ζωής. Από τον ορισμό αυτόν βγαίνει το συμπέρασμα της διακρίσεως του πολιτισμού σε πνευματικό (KULTUR) και σε υλικό πολιτισμό (CIVILIZATION). Ο πνευματικός πολιτισμός συνδέει όλες τις ανθρώπινες θεωρητικές δημιουργίες σε σύστημα αγωγής του ίδιου του ανθρώπου. Αντίθετα υλικός πολιτισμός είναι το σύνολο των ενεργειών με τις οποίες ο άνθρωπος μεταβάλλει τον γύρω του φυσικό κόσμο και χρησιμοποιεί τις δυνάμεις του για την εξυπηρέτηση του εαυτού του.

Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με συστήματα οργανωμένων σκέψεων και ενεργειών του συλλογικού ανθρώπου. Το κεντρικό πρόβλημα της φιλοσοφίας του Πολιτισμού είναι το ζήτημα της φύσεως του Πολιτισμού, που η λύσι του εξαρτάται από την κοσμοθεωρητική βάσι απ’ όπου ξεκινά η μελέτη και η ανάλυσί του. Έτσι ο ιδεαλισμός δέχεται ότι η φύσι του πολιτισμού είναι πνευματική. Αποτελεί δηλ. ο πολιτισμός προβολή των πνευματικών προδιαθέσεων του ανθρώπου στον εξωτερικό κόσμο. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η φιλοσοφία του πολιτισμού στον ιδεαλισμό αποτελεί ένα απλό παράρτημα της φιλοσοφίας του πνεύματος. Για τον ιδεαλισμό ο πολιτισμός είναι ένας, σταθερός και ενιαίος για όλον τον κόσμο, αφού και το πνεύμα είναι ένα, σταθερό και ενιαίο. Δεν υπάρχουν επιμέρους πολιτισμοί, αλλά μόνο παγκόσμιος πολιτισμός. Αυτή είναι η συνεπής ιδεαλιστική άποψι. Όσο για τον υλικό πολιτισμό αυτός δεν είναι παρά αντανάκλασι του πνευματικού στην υλική πραγματικότητα. Ο υλισμός από το άλλο μέρος, ακολουθώντας πάντα την πάγια τακτική της αντιστρέψεως, δέχεται ότι η φύσι του πολιτισμού είναι υλική. Αποτελεί δηλ. ο πολιτισμός αντανάκλασι του εξωτερικού κόσμου και μάλιστα της υλικής παραγωγής στην συνείδησι του ανθρώπου. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η φιλοσοφία του πολιτισμού στον υλισμό είναι απλά παράρτημα της Κοινωνιολογίας. Δεν υπάρχουν πολιτισμοί, αλλά μία σειρά πολιτιστικών φαινομένων που προχωρούν εξελικτικά σε ανώτερα επίπεδα. Την άποψι αυτή την στηρίζει στην συνεχή μέσα στον χρόνο ανάπτυξι της τεχνικής, που την ταυτίζει με τον υλικό πολιτισμό. Ο πνευματικός πολιτισμός είναι η αντανάκλαση του υλικού. Η κοσμοθεωρία της Βουλήσεως απορρίπτει παρόμοιους τρόπους θεωρήσεως. Για την κοσμοθεωρία της Βουλήσεως η φύσι του πολιτισμού δεν είναι ούτε πνευματική ούτε υλική. Ούτε ένα απλό παράρτημα την φιλοσοφίας του πνεύματος ούτε της κοινωνιολογίας, αλλά ειδική φιλοσοφική επιστήμη που εξετάζει μία ορισμένη πλευρά της πραγματικότητας. Το φαινόμενο του πολιτισμού δεν είναι ενιαίο, αλλά αποτελείται από διαφορετικούς κάθε φορά πολιτιστικούς κύκλους που ο καθένας πάντοτε έχει την δική του ιδιοτυπία και σύνθεσι. Είναι λάθος να ταυτίζεται η τεχνική με τον υλικό πολιτισμό. Η τεχνική γνωρίζει μία ανάπτυξι, όχι συνεχώς, αλλά σταδιακή, ο δε υλικός πολιτισμός αποτελείται από συστήματα ενεργειών που προσαρμόζονται κάθε φορά στην ιδιοτυπία του γενικού πολιτισμού και αντικειμενοποιούνται σε διάφορα χρήσιμα έργα. Ο πνευματικός πολιτισμός δεν αποτελεί αντανάκλασι του πνευματικού ή αντιστρόφως αλλά και οι δύο αποτελούν ιστορικές εκφράσεις του ίδιου βιολογικού υποστρώματος μιας κοινωνίας, της φυλετικής της υποστάσεως. Για την κοσμοθεωρία της Βουλήσεως κάθε πολιτισμός είναι ένα οργανικό σύνολο που χαρακτηρίζεται από μία ιδιαίτερη δομή πνευματικών και υλικών στοιχείων, που γεννιέται, αναπτύσσεται, καταρρέει και αποσυντίθεται, όπως κάθε οργανικό σύνολο. Η πραγματική λοιπόν φύσι του πολιτισμού, του κάθε πολιτισμού, δεν ούτε πνευματική ούτε υλική, αλλά οργανική, γι’ αυτό και όλοι οι πολιτισμοί χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οι πολιτισμοί δεν μπορούν να υπαχθούν κάτω από ένα καθολικό σχήμα. Κάθε πολιτισμός είναι ιστορικό γεγονός μοναδικό. Αναπτύσσεται, καταρρέει και ποτέ πια δεν επανέρχεται. Στοιχεία μπορεί να κληρονομήσουν κι άλλοι πολιτισμοί, αλλά η ιδιαίτερη δομή του είναι ιστορικά ανεπανάληπτη. Σε κάθε πολιτισμό ξεχωρίζει, μέσα από την συνάρτησι των δομικών πνευματικών και υλικών του στοιχείων, ένα, που αποτελεί τον κεντρικό άξονα πάνω στον οποίο αναπτύσσεται το πολιτιστικό του πνεύμα. Ο κεντρικός αυτός άξονας είναι μία αξιολογική κατεύθυνση για τον πολιτισμό, δηλ. από αυτόν προέρχεται ο χαρακτήρας όλων των άλλων στοιχείων του πολιτισμού. Τέτοια αξιολογική κατεύθυνσι μπορεί να είναι η επιστήμη, η φιλοσοφία, η αισθητική, η θρησκεία κτλ, οπότε και ο ίδιος πολιτισμός παίρνει τον ανάλογο χαρακτήρα. Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα της προσπάθειας του συλλογικού ανθρώπου να ολοκληρώσει τις δυνατότητες που υπάρχουν στην ιδιαίτερη ψυχολογική του συγκρότηση και να τις προβάλλει στην πραγματικότητα, μέσα σε ένα συγκεκριμένο σύστημα αναφοράς. Η επιλογή αυτού του συγκεκριμένου συστήματος αναφοράς είναι το ιστορικό αποτέλεσμα της προκλήσεως του περιβάλλοντος πάνω στην ιδιαίτερη ψυχολογική συγκρότηση του συλλογικού ανθρώπου και της ανταποκρίσεως του συλλογικού ανθρώπου σ’ αυτήν την πρόκλησι. Ο συλλογικός άνθρωπος αποτελεί τον φορέα του πολιτισμού. Μέσα σε αυτόν βρίσκονται οι αρχές και οι καθοριστικές αιτίες του ίδιου του πολιτισμού και όχι έξω από αυτόν σε ένα παγκόσμιο πνεύμα ή στην παραγωγική διαδικασία.